زردی نوزاد؛ از تشخیص تا راهکارهای درمان

زردی نوزاد طبق آمار، در بیشتر از 60 درصد کودکان تازه متولد شده، به چشم می‌خورد. حال اگر کودک زودرس باشد و قبل از هفته سی و هفتم به دنیا آمده باشد، این آمار به نزدیک 80 درصد، افزایش پیدا می‌کند. با این اوصاف، خیلی خوب پیداست که زردی نوزادان در دهه اخیر، به مشکلی رایج بدل شده و از هر ده نوزاد، حدود 6 نفر به زردی مبتلا می‌شوند.

زردی نوزاد به خودی خود، اگر کنترل شود، چندان خطرناک نیست؛ بعد از مدتی با مراقبت‌های خانگی کاهش پیدا می‌کند و آسیب و عارضه‌ای را برای نوزاد به همراه ندارد. اما خب در صورت اهمال‌کاری، می‌تواند عواقب جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد. همین موضوع، بدون شک دغدغه‌ای برای والدین است و مایۀ نگرانی آن‌ها.

در این مقاله از کارینو کیدز، ما قصد داریم که صفر تا صد این موضوع را بررسی کنیم. ابتدا از دلایل زردی نوزاد برایتان خواهیم گفت، سپس به سراغ راهکارهای تشخیص زردی خواهیم رفت و در نهایت نیز از روش های درمان زردی نوزاد خواهیم گفت. همراه ما باشید…

مراقبت از نوزاد در بدو تولد بسیار حساس است و باید با دقت ویژه انجام شود. برای اطلاعات بیشتر در این مورد، ما مطالعه مقاله «مراقبت از نوزاد تازه متولد شده» را پیشنهاد می‌کنیم.

زردی نوزاد چیست؟

در قدم اول، قبل از هر چیز باید بررسی کنیم که اصلا زردی نوزاد چیست؟ چه مادر باشید چه نه، بدون شک بارها اسم این عارضه به گوشتان خورده است و حتی شاید در اطراف خود، نوزادی را دیده باشید که دچار زردی شده است. زردی نوزاد را می‌توان اینطور بیان کرد:

«زردی نوزادان یا همان یرقان (Neonatal Jaundice)، عارضه‌ای است که در آن، پوست نوزاد به ته‌مایه‌ای از رنگ زرد می‌گراید و حتی سفیدی چشم او نیز ممکن است به رنگ زرد، متمایل شود.»

چنان که در مقدمه نیز ذکر کردیم، حدود 60 درصد از نوزادانی که رشد کامل داشته باشند و بعد از 37 هفتگی به دنیا بیایند، دچار زردی نوزادی می‌شوند. در مقابل، اگر زودرس باشند و قبل از تمام شدن 37 هفته به دنیا بیایند، این مقدار به 80 درصد افزایش پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، هر اندازه که نوزاد زودتر به دنیا بیاید، احتمال بروز زردی در او بیشتر است. حتی ممکن است زردی نوزاد زودرس، شدیدتر و حادتر نیز باشد.

دلیل بروز زردی نوزادی چیست؟

علت زردی نوزاد از نظر پزشکی، کاملا کشف شده است و از این نظر، تعاریف جامع و کاملی برای آن وجود دارد. ما سعی می‌کنیم تا دلیل زردی نوزاد را به ساده‌ترین بیان ممکن برای شما بیان کنیم.

«علت اصلی زردی نوزاد، تجمع بیلی روبین در خون است.»

بیلی‌روبین در حقیقت یک رنگدانه است که همواره در خون وجود دارد. زمانی که سلول‌های پیر و کهنه خون از بین می‌روند، در کنار سایر مواد، این بیلی روبین را نیز در خون آزاد می‌کنند. در این حالت بیلی روبین نوعی آلودگی در خون به حساب می‌آید.

کار تصفیه و تمیز کردن خون بر عهده کبد است و زمانی که سطح بیلی روبین در خون افزایش پیدا می‌کند، کبد این ماده را از خون جدا کرده و سپس از طریق مدفوع، از بدن دفع می‌کند. در نتیجه سطح بیلی روبین خون نیز کاهش پیدا می‌کند.

نوزاد تا زمانی که در شکم مادر است، خونش توسط کبد مادر تصفیه شده و بیلی روبین بدن نوزاد، توسط بدن مادر دفع می‌شود. اما زمانی که به دنیا می‌آید، مدتی طول می‌کشد تا کبد، به طور کامل شروع به کار کند و توانایی دفع بیلی روبین را به دست آورد. درست همینجاست که این بیلی روبین در بدن نوزاد انباشته شده و موجب بروز زردی نوزاد در بدو تولد، خواهد شد.

درجه‌بندی زردی نوزاد

بسیاری از مادران می‌پرسند که عدد زردی (بیلی روبین) نوزاد باید چند باشد؟ بگذارید مفصلا به این سوال پاسخ دهیم.

تجمع بیلی روبین در بدن نوزاد، موجب ایجاد زردی یا یرقان نوزادی می‌شود. حال بر اساس حجم تجمع بیلی روبین، زردی نوزاد را با درجات مختلفی بیان می‌کنند. در این مورد، معمولا از «جدول زردی نوزاد بر اساس سن» استفاده می‌کنند. اگر در منابعی از جدول زردی نوزاد بر اساس وزن برایتان گفتند، بهتر است چندان به آن استناد نکنید؛ زیرا اساسا وزن نوزاد در این مورد، چندان دخیل نیست.

معمولا درجه زردی نوزاد، بر اساس سن او بررسی می‌شود که خب این روش، منطقی‌تر است؛ زیرا که با گذشت هر روز از سن نوزاد، میزان بیلی روبین خون نیز افزایش پیدا می‌کند. بر این اساس، این نکته را هم باید در نظر داشته باشید که:

«درجه زردی طبیعی، ثابت نیست؛ در هر روز، درجه زردی طبیعی، با روز دیگر فرق دارد.»

مثلا درجه زردی نوزاد پنج روزه، با نوزاد سه روزه متفاوت است. به طور دقیق، اینطور می‌توان گفت درجه زردی طبیعی در روز اول زیر 5 میلی‌گرم است؛ در حالی که در روز دوم میزان طبیعی به 8.5 میلی‌گرم افزایش پیدا می‌کند و در روز سوم، به حدود 11 میلی‌گرم می‌رسد. درجه زردی، به همین منوال افزایش پیدا می‌کند، سپس به نقطه اوج رسیده و بعد از آن، مجددا سیر نزولی پیش می‌گیرد.

پس اگر به عنوان یک مادر می‌پرسید که درجه زردی نوزاد در حال طبیعی باید چند باشد، ما در جواب می‌گوییم که با توجه به سن نوزاد باید محاسبه کرد. در ادامه، ما جدولی را برای شما گذاشته‌ایم تا بر اساس آن، محدود طبیعی زردی نوزاد را مشاهده فرمایید. به علاوه، به کمک آن، خواهید دانست که درجه زردی نوزادان در چه محدوده‌ای خطرناک است و باید سریعا درمان شود:

سن کودک	میزان بیلی روبین نرمال	ریسک کم	ریسک متوسط	ریسک بالا	خطرناک
یک روزه	زیر 5 میلی گرم/ دسی لیتر	5 میلی گرم/ دسی لیتر	5 تا 6 میلی گرم/دسی لیتر	6 تا 7.7 میلی گرم/دسی لیتر	بالای 7.7 میلی گرم/دسی لیتر
دو روزه	زیر 8.5 میلی گرم/دسی لیتر	8.5 میلی گرم/دسی لیتر	8.5 تا 11 میلی گرم/دسی لیتر	11 تا 13 میلی گرم/دسی لیتر	بالای 13 میلی گرم/دسی لیتر
سه روزه	زیر 11 میلی گرم/دسی لیتر	11 میلی گرم/دسی لیتر	11 تا 13 میلی گرم/دسی لیتر	13.3 تا 16 میلی گرم/دسی لیتر	بالای 16 میلی گرم/ دسی لیتر
چهار روزه	زیر 12.3 میلی گرم/ دسی لیتر	12.3 میلی گرم/ دسی لیتر	12.3 تا 15 میلی گرم/ دسی لیتر	15 تا 17.3 میلی گرم/دسی لیتر	بالای 17.3 میلی گرم/دسی لیتر
پنج روزه	زیر 13.2 میلی گرم/دسی لیتر	13.2 میلی گرم/ دسی لیتر	13.2 تا 15.7 میلی گرم/ دسی لیتر	15.7 تا 17.5 میلی گرم/ دسی لیتر	بالای 17.5 میلی گرم/ دسی لیتر

زردی نوزاد چقدر طول می‌کشد؟

سوالی دیگری هم که همواره از جانب مادران مطرح است، این است که زردی نوزاد چقدر طول می‌کشد و چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟ قبل از اینکه به سراغ بخش دوم سوال برویم، بهتر است قسمت اولش را بررسی کنیم.

به طور معمول، علائم زردی نوزاد بعد از گذشت 24 الی 48 ساعت از تولد، بروز پیدا می‌کند و در نهایت، بعد از گذشت 2 الی 3 هفته، به طور خود به خودی، از بین می‌رود. اما در نوزادانی که زودرس باشند، این روند ممکن است حتی تا دو ماه نیز به طول انجامد.

اینکه زردی نوزاد چقدر طول می‌کشد، در حقیقت به علت بروز آن بستگی دارد:

• زردی طبیعی یا فیزیولوژیک

این نوع زردی نوزادی، همان است که اکثر نوزادان به آن دچار می‌شوند. چنان که گفتیم، علائم آن از 2 روز الی 7 روز بعد از تولد مشاهده می‌شود و درمانش نیز حدود 2 تا 3 هفته، طور می‌کشد.

• زردی ناشی از عدم تطابق گروه خونی

اگر گروه خونی مادر و فرزند یکی نباشد، باعث افزایش شدید بیلی روبین در بدن نوزاد خواهد شد. درمان این مورد قبل از زایمان تا بعد از آن (از 28 هفتگی تا 72 ساعت بعد از تولد) طول می‌کشد و علائم آن نیز بعد از 2 هفته از بین می‌رود.

• زردی ناشی از شیر مادر

که امکان بروز آن بسیار نادر است و در اصل به خاطر وجود ماده‌ای در شیر مادر بروز پیدا می‌کند. طول درمان این نوع از انواع زردی نوزادی از بقیه طولانی‌تر بوده و حدود 3 تا 12 هفته است.

زردی در چه نوزادانی بیشتر است؟

هرچند که ایکتر نوزادی را در بیشتر از 60 درصد کودکان تازه متولد شده می‌توان مشاهده کرد، اما باز هم با این حال، در عده از نوزادان، احتمالا ابتلا به زردی نوزادی، بسیار بیشتر است. به طور کلی، این دسته از نوزادان، بیشتر در معرض ابتلا به زردی قرار دارند:

• نوزادان نارس، که قبل از تمام شدن 37/38 هفته به دنیا آمده باشند. احتمال ابتلا به زردی در این دسته، بیشتر از 80 درصد است.
• نوزادانی که گروه خوبی یکسانی با مادر خود نداشته باشند. چنان که در بخش قبلی گفتیم، این خود دلیلی است که می‌تواند موجب بروز زردی در نوزادان شود.
• نوزادانی که به اندازه کافی شیر مادر را مصرف نمی‌کنند؛ زیرا یکی از روش‌هایی که بدن به کمک آن بیلی روبین اضافی را دفع می‌کند، از طریق تغذیه از شیر مادر است.
• وجود مشکلات کبدی مادرزادی
• کمبود آنزیم در بدن
• عفونت و…

نشانه‌های زردی نوزاد چیست؟

اولین و شایع‌ترین علائم ایکتر نوزادی که خب تمام مادران نیز از آن آگاهی دارند، زرد شدن پوست است. زرد شدن پوست به خصوص در ناحیه سر و صورت، از رایج‌ترین نشانه های زردی نوزاد است و به خوبی قابل مشاهده است. حتی به غیر از پوست، سفیدی چشم نوزاد هم به رنگ زرد متمایل می‌شود. نشانه های زردی نوزاد از 2 تا 4 روز بعد از زایمان مادر خودشان را نشان می‌دهد و معمولا در روز هفتم، به اوج خود می‌رسند.

معمولا برای تشخیص زردی نوزاد، می‌توان یکی از سه روش زیر را انجام داد:

معاینه و بررسی بدن

که به راحتی حتی توسط خود مادر نیز قابل انجام است. در این روش، باید نوزاد را در نور طبیعی قرار دهید، اگر مشاهده کردید که پوست صورتش به زردی متمایل شده، احتمالا دچار زردی نوزادی شده است. با فشار دادن انگشت به آرامی بر روی پوست نیز این عارضه قابل تشخیص است. زرد شدن سفیدی چشم نیز در همین روش می‌گنجد.

انجام تست خون

در صورت مشاهده علائم زردی نوزاد، بهتر است که به پزشک مراجعه کرد. پزشک نیز برای اطمینان از میزان بیلی روبین در بدن، آزمایش زردی نوزاد را تجویز می‌کند. این روش، از روش قبلی دقیق‌تر است و در موارد حاد، انجام آن ضروری است.

استفاده از دستگاه بیلی روبینو متر

که در آن از دستگاهی خاص برای سنجش بیلی روبین خون استفاده می‌شود. این دستگاه با تاباندن نوری بر پوست بدن نوزاد، ابتلای او را به زردی، به خوبی تشخیص می‌دهد. گفتنی است که هزینه تشخیص به کمک این دستگاه‌ها، بسیار بالاست.

استفاده از موبایل

در این اواخر، تشخیص زردی نوزاد با موبایل نیز امکان‌پذیر شده است. در این روش، از اپلیکیشنی به اسم BiliCam استفاده می‌شود که عملکردش اندکی شبیه به مورد قبل است. تشخیص با این روش، چندان مورد اعتماد نیست.

هیچ می‌دانستید که گریه‌های بی‌دلیل نوزاد می‌تواند نشانه‌ای از وجود زردی باشد؟ نه تنها زردی، بلکه به طور کلی گریه بی‌دلیل نشان از وجود مشکلات مختلف خواهد داشت. شما با مطالعه مقاله «علت گریه های نوزاد» می‌توانید در این مورد اطلاعات بیشتری به دست آورید.

برای زردی چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

همانطور که در بخش‌های قبلی نیز به آن اشاره کردیم، زردی به خود خود بعد از دو الی سه هفته، بهبود پیدا کرده و علائم آن نیز از بین می‌رود. بدون شک برای تشخیص صحیح و دقیق، لازم است که همان ابتدا در صورت مشاهده علائم ایکتر نوزادی، به پزشک مراجعه نمایید. معمولا در این حالت، نیاز به بستری وجود ندارد و با راهکارهای ساده‌ای که پزشک ارائه می‌دهد، می‌توان زردی را برطرف نمود.

در صورت مشاهده علائم زیر، زردی را باید بسیار جدی گرفت و سریعا به پزشک مراجعه کرد:

• اگر زردی در نوزاد از محدود سر و پیشانی فراتر رفت و به شکم و دست و پا رسید،
• اگر زردی مدتی روند نزولی طی کرد و بعد مجددا شدت یافت،
• اگر ادرار کودک شما تیره، و مدفوع او بی‌رنگ شده باشد،
• اگر نوزاد در شیر خوردن و میک زدن ضعف دارد،
• اگر کودک بی‌دلیل بهانه‌گیری و گریه می‌کند،
• اگر کودک به خوبی وزن نمی‌گیرد،
• اگر کودک حالتی خمیده دارد،
• اگر زردی کودک طولانی شود…

چرا زردی نوزاد طولانی می‎شود؟

پیروی آخرین مورد در فهرست مذکور در بخش قبلی، اگر زردی نوزاد طولانی شد، باید به پزشک مراجعه کرد و چارۀ دیگری اندیشید. طولانی شدن زردی نوزاد گاها می‌تواند خطرناک باشد. علت پایین نیامدن زردی نوزاد، می‌تواند به دلایل زیر باشد:

• اگر زردی نوزاد ناشی از شیر مادر باشد،
• اگر زردی ناشی از عدم یکی بودن گروه خونی مادر و نوزاد باشد،
• اگر نوزاد به عفونت ادراری دچار شده باشد،
• اگر تیروئید نوزاد کم کار باشد، یا کبد دچار نارسایی باشد.

درمان زردی نوزاد در منزل چگونه است؟

قبل‌تر در مقاله بارها به این موضوع اشاره کردیم که زردی نوزاد در بدو تولد، معمولا بعد از حدود دو هفته، به شکل طبیعی بهبود یافته و درمان می‌شود. در طی این مدت، اگر زردی روند عادی خودش را طی کند، پزشک معمولا هیچ درمان خاصی را تجویز نمی‌کند و فقط والدین را به راهکارهای خانگی درمان زردی نوزاد، توصیه می‌کند. حتی درمان سنتی زردی نوزاد نیز می‌تواند در این موارد موثر باشد.

از جمله راهکارهای درمان زردی نوزاد در منزل، برای درمان زردی نوزاد سه روزه الی بالاتر، می‌توانیم به این موارد اشاره کنیم:

• افزایش دفعات شیردهی بنا بر نظر پزشک
• قرر دادن نوزاد در نور خورشید
• قرار دادن نوزاد زیر لامپ مخصوص فرابنفش
• استفاده از پتوهای مخصوص کاهش زردی نوزاد
• مصرف قطره مخصوص کاهش زردی، بیلی نایستر
• شستن نوزاد با گل ختمی و گل بنفشه
• مصرف خاکشیر برای زردی نوزاد
• استفاده از شیرخشت و یا ترنجبین
• استفاده از عصاره عناب برای زردی نوزاد
• مصرف آب جوانه گندم و…

و در نهایت، اگر زردی نوزاد آنقدر شدید باشد که هیچ یک از راهکارهای بالا پاسخگو نباشد، معمولا نوزاد را برای تعویض خون، در بیمارستان بستری می‌کنند. در این روش، خون حاوی بیلی روبین بالا، با خون سالم تعویض می‌شود.

عوامل تشدیدکننده زردی نوزاد کدامند؟

توجه داشته باشید که مصرف برخی از غذاها از طرف مادر، ممکن است زردی نوزادان را تشدید کند و روند بهبودی آن را طولانی‌تر کند و یا حتی موجب برگشت زردی نوزاد شود. به طور مثال، گفته می‌شود که آب هویج و عفونت نوزاد با هم ناسازگاری دارند!

برای رفع این مشکل، بهتر است که مادر مواد غذایی زیر را یا مصرف نکند، یا به صورت محدود و کنترل‌شده استفاده نماید:

• مصرف ادویه زیاد
• خوردن سیر و پیاز خام
• مصرف غذاهای دیرهضم
• مصرف غذاهای فرآوری شده یا فست فودی

«توجه کنید که گرم نگه داشتن کودک، یکی از عواملی است که می‌تواند عفونت نوزاد را تشدید کند. توجه به دمای اتاق برای نوزاد، بسیار مهم است. در مقاله «دمای اتاق نوزاد» در این مورد مفصلا توضیح داده‎ایم که خواندنش خالی از لطف نخواهد بود.»

سخن پایانی

این مقاله توسط تیم تحریریه کارینو کیدز برای شما عزیزان آماده شده است.

فروشگاه آنلاین کارینو کیدز در زمینه خرید سیسمونی، خرید لباس نوزاد ، ست بیمارستانی نوزاد و تمام مایحتاج نوزاد فعالیت می کند. کارینو کیدز عضو اتحادیه کسب و کارهای مجاز ی می باشد؛ همچنین دارای مجوز نماد اعتماد الکترونیک از مرکز توسعه تجارت الکترونیک وزارت صنعت و معدن و تجارت می باشد؛ و شما مشتریان عزیز با خیال راحت می توانید از ما خرید کنید.

سوالات متداول